Onthulling van het namenmonument bij het Joods Werkdorp
Voor het gebouw van het vroegere Joods Werkdorp is op 6 oktober 2021 een namenmonument ter herinnering aan de 196 tijdens de Holocaust vermoorde joodse inwoners/vluchtelingen van het Werkdorp onthuld. Dit monument bestaat uit 196 steentjes met de namen van de vermoorde inwoners erop gegraveerd. Het betreft een initiatief van Marieke Roos en Ina Hoogenbosch.
In het geval van de herinnering aan en de herdenking van de tijdens de Holocaust vermoorde 102.000 Nederlandse Joden, Roma en Sinti, was van een individuele herdenking van iedere vermoorde werkdorper afzonderlijk lang geen sprake. Pas in 1981 werden de namen van de 196 vermoorde bewoners op een perkamenten rol geschreven, die in de hal van het Joods Werkdorp hangt. Dat was twintig jaar voor het bestaan van struikelstenen en zestig jaar voor het Nationaal Holocaust Namenmonument. Zeer bijzonder was de eerste reünie van oud-werkdorpers. Het was toen veertig jaar na de razzia van maart 1941. De reünie werd door overlevende en oud-werkdorper Julius Reutlinger georganiseerd. De andere reünie in 1984 vond plaats om het begin van het Joods Werkdorp in 1934 te herdenken.
Op 9 november 1989, de dag waarop 50 jaar eerder in Nazi-Duitsland bijna alle synagogen werden vernield, werd buiten voor het Hoofdgebouw op initiatief van burgemeester Knorr van Wieringermeer een monument onthuld. Rond dit monument zijn nu in een halve cirkel 196 individuele herdenkingsteentjes geplaatst.
Alle vermoorden hebben nu ieder een eigen een gedenkteken.
De geschiedenis van de plek, waarop het Rijksmonument, dat vooral wordt aangeduid als het Gemeenschapshuis van het voormalig Joods Werkdorp, kent een lange geschiedenis. Dat is een geschiedenis van succesvolle opvang van vluchtelingen, een geschiedenis van hun opleiding voor verschillende ambachten en hun migratie vanuit Nederland voor de oorlog. Het is ook het relaas van de moord op 196 bewoners door de Nazi’s en hun handlangers. Tenslotte is het ook het verhaal van het verlaten werkdorp na het vertrek van de laatste joodse bewoners tot de dag van vandaag. Dat is een deels uiterst droeve geschiedenis, want de moord op die 197 bewoners in kampen zoals Mauthausen blijft onverwerkbaar. Tegelijk is het fantastisch dat op deze plek in de polder door de inzet van velen ongeveer zeshonderd vluchtelingen gered konden worden uit de handen van diezelfde moordenaars. Zij vonden een nieuw bestaan in het toenmalige Palestina, later Israël.
Na de oorlog werden de er achterliggende barakken, die voor bewoning en opleiding waren, afgebroken en werd het Joods Werkdorp tot landbouwproefstation van de Landbouwhogeschool in Wageningen. Vanaf 1989 trokken de Galeriehouders van Gallery Art en Project, Geert van Beijeren (1933-2005) en Adriaan van Ravesteijn (1938-2015) in het pand. Zij restaureerden dit en hielden er tot 2001 veel exposities. Hun galerie speelde een pioniersrol. Wereldberoemde kunstenaars waren er zoals Richard Long, Daniel Buren, Sol LeWitt, Barry Flanagan, Douglas Huebler, Lawrence Weiner, Robert Barry, Carl Andre, Joseph Kosuth, Stanley Brouwn, Gilbert & George, Alighiero Boetti, Francesco Clemente, Allen Ruppersberg, Marcel Broodthaers, John Baldessari, Hamish Fulton, Jan Dibbets, Ian Wilson, Bas Jan Ader, David Tremlett en Han Schuil.
Ook Art en Project was vernieuwend en toekomstgericht, zoals het plan voor een herinneringscentrum en tegelijk goede huisvesting voor arbeidsmigranten dat ook is. Het College van B & W van de Gemeente Hollands Kroon heeft het ontwikkelingsplan voor de toekomst van het Joods Werkdorp goedgekeurd. Het plan is gepubliceerd en ligt ter inzage. Zie verderop in deze rubriek Nieuws.
Het plan behelst een duurzame toekomst voor deze plek. Achter het voormalig Gemeenschapshuis, nu Rijksmonument, komt huisvesting in zeven woon en leefeenheden voor arbeidsmigranten. Zij zijn een steunpilaar van onze economie en verdienen een goede huisvesting. Het onder architectuur gebouwde hoofdgebouw van het Joods Werkdorp wordt een herinneringscentrum en museum dat het verhaal zal vertellen over deze plek in deze polder en over haar bewoners voor, tijdens en na de Holocaust / Tweede Wereldoorlog. De gebouwen worden omringd door een tuin ontworpen door een landschapsarchitect. Zo wordt voor een aangenaam verblijf van de bewoners en voor de bezoekers van het in het Rijksmonument te vestigen herinneringscentrum/museum gezorgd.